سعید هاشمی

جایزه نوبل  معتبرترین جایزه‌ای است که در حوزه‌های علمی به یک دانشمند تعلق می‌گیرد. جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، به وصیت کارخانه‌دار و شیمی‌دان سوئدی، آلفرد نوبل که بیشتر او را به دلیل ابداع دینامیت می‌شناسند، پایه‌گذاری شد. در سال ۱۹۰۱ (میلادی)، نخستین جوایز این بنیاد داده شدند.

به گزارش پایگاه تحلیلی – خبری ایران بالکان (ایربا) طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات، اقتصاد و صلح؛ به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به مردم کرده باشند. اگرچه وصیت‌نامه نوبل، بنیان‌گذار این جوایز بود اما طرح او کامل نبود و به دلیل پاره‌ای موانع ۵ سال طول کشید تا بنیاد نوبل تأسیس شود. در ۱۰ دسامبر سال ۱۹۰۱ نخستین جوایز نوبل اهدا شد.ششمین جایزه یعنی جایزه یادبود نوبل علوم اقتصادی نیز در سال ۱۹۶۸ میلادی، توسط بانک مرکزی سوئد پایه‌گذاری شد که البته در لیست جوایز مرتبط با بنیاد نوبل جایی ندارد.

در میان جوایز نوبل، جایزه نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه ای است که هر ساله به نویسنده‌ای داده می‌شود که به گفته آلفرد نوبل، برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه را نوشته باشد و  در حوزه ادبیات، برجسته‌ترین مجموعه‌آثار را در جهتی آرمانی یا ایدئال خلق کرده‌باشد. منظور از "اثر" معمولاً مجموعه کارهای نویسنده است، اگرچه گاه در متن مربوط به جایزه از آثار مشخص نیز نام برده شده‌است. آکادمی سوئد برنده را تعیین می‌کند و در اوایل اکتبر هر سال آن را اعلام می‌دارد.

در سال گذشته میلادی و پس از ۷۵ سال، آکادمی سوئد اعلام کرد که برای نخستین بار، نوبل ادبیات را در این سال اهدا نمی‌کند. این مسئله به‌خاطر ارتباط آکادمی سوئد بامردی به نام ژان-کلود آرنو بود که به‌عنوان شخصیت فرهنگی شناخته شده این کشور، متهم به آزار جنسی یا سوءاستفاده جنسی از ۱۸ زن شد، در حالی که همسر او نامزد دریافت جایزه ادبیات شده‌ بود.
بنابراین در سال ۲۰۱۸ م جایزه نوبل ادبیات اهداء نشد تا آکادمی سوئد با نتایج بی‌سابقه این مسئله روبرو شود. اگر چه رئیس هیئت مدیره بنیاد نوبل، اظهار داشت که: با وجود تأثیرهای منفی این موضوع بر اعتبار جایزه ادبی نوبل، این مسائل بر اهدای جوایز دیگرِ نوبل در سال ۲۰۱۸ تأثیر نخواهند گذاشت.

در پی این اتفاقات و در آوریل ۲۰۱۸ صدها نویسنده و مدرس دانشگاه در سوئد به‌شدت به آکادمی نوبل اعتراض و اعلام کردند که این نهاد، دیگر برای اعطای این جایزه صلاحیت ندارد. آن‌ها این نهاد را به فساد مالی و پارتی‌بازی، اعطای جوایز نوبل اقتصاد به اقتصاددانان نئولیبرال، چشمگیر بودن شمار دانشمندان آمریکایی در بین دیگر برندگان، عدم اعطای جوایز به زنانِ دانشمند و دانشمندان کشورهای غیر غربی متهم کردند و در آخرین مورد، اهدای جایزه به جراح ایتالیائی پائولو ماکیارینی نیز اشاره کردند.

و اما در سال جاری میلادی، آکادمی ادبیات سوئد به دلیل اینکه در سال گذشته به دلیل شایعات و رسوایی‌های پیش آمده نوبل ادبیات را اهدا نکرده بود، به جایش امسال دو نفر، یعنی پیتر هانتکه اتریشی و اولگا توکارچوک لهستانی برندگان جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۹ شدند که انتخاب این دو نفر و به خصوص نویسنده و نمایشنامه نویس آوان گارد اتریشی یعنی هانتکه با حواشی و اعتراضات گسترده ای از سوی چهره های مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی جهان مواجه شد.

و اما دلیل ایجاد جنجال و اعتراضات به انتخاب پیتر هانتکه اتریشی چیست؟

پیتر هانتکه که از طرف مادری ریشه‌های اسلوونی دارد، سال ۲۰۰۶ در مراسم تشییع جنازه‌ی اسلبودان میلوشویچ  جنایتکار جنگی صرب شرکت کرده بود و در آن مراسم گفته بود:"من حقیقت را نمی‌دانم. اما نگاه می‌کنم. گوش می‌کنم و حس می‌کنم. به یاد می‌آورم. دلیل این که امروز این جا هستم همین است. نزدیک به یوگسلاوی، نزدیک به صربستان و نزدیک به اسلبودان میلوشویچ."

این اعلام حمایت هانتکه در آن سال از قصاب بالکان که علیه مردم بوسنی و هرزگوین جنایات وحشیانه‌ای را مرتکب شده بود، انتقادهای زیادی را به دنبال داشت و او نامزدی جایزه‌ی هاینریش هاین را خودش رد کرد، پیش از آن که سیاستمداران بتوانند به خاطر دیدگاه‌های سیاسی‌اش او را از بازی کنار بگذارند و هنگامی که در سال ۲۰۱۴م نیز برنده‌ی جایزه‌ی بین‌المللی ایبسن شد، در اسلو تجمعات اعتراض‌آمیزی برگزار شد.

پیتر هانتکه در سال ۲۰۱۴ گفته بود که جایزه‌ی نوبل ادبیات باید منسوخ شود. چرا که نوبل یک محوریت اشتباه می‌سازد و اکنون بعد از گذشت پنج سال مفتخر به دریافت این جایزه شده است.

اسلاوی ژیژک فیلسوف اسلاونیایی در پاسخ به این اظهارات چند سال گذشته وی، گفته است: "انتخاب امسال نوبل نشان می‌دهد که هانتکه درست گفته بود! این سوئد امروز است. یک مدافع جنایت‌های جنگی جایزه‌ی نوبل می‌برد در حالی که کشور به قهرمان واقعی دوران ما یعنی جولیان آسانژ  وقعی نمی‌نهد. درستش این بود که به هانتکه جایزه‌ی ادبیات نوبل نمی‌دادند اما به ژولیان آسانژ جایزه‌ی صلح نوبل می‌دادند."

از هانتکه آثاری چون"ترس دروازه‌بان از ضربه‌ی پنالتی" به فارسی ترجمه شده است. او نویسنده‌ای آوانگارد است که انتخاب او از طرف اهالی نوبل ادبیات نیز که بیشتر به ادبیات کلاسیک روی خوش نشان می‌دهند هم عجیب بود.

این اقدام کمیته آکادمی پادشاهی علوم سوئد در انتخاب نویسنده اتریشی، با واکنش های تندی در جمهوری بوسنی و هرزگوین و منطقه بالکان نیز مواجه شده است.

اولین انتقاد رسمی از این رویداد را شفیق جعفروویچ، عضو شورای ریاست جمهوری بوسنی و هرزگوین در بیانیه خود چنین اعلام کرد که: تصمیم کمیته مذکور در اعطای جایزه نوبل به پیتر هانتکه که جنایات جنگی در بوسنی و هرزگوین را در طول سال های 1995- 1992 توجیه و از عوامل آن حمایت می کرد، جنجال برانگیز و شرم آور است. واقعا خجالت آور است که کمیته نوبل به آسانی واقعیت توجیه جنایات جنگی توسط هانتکه و حمایت او از اسلوبودان میلوشویچ و مجریان سیاستش رادوان کاراجیچ و راتکو ملادیچ که توسط دادگاه بین المللی لاهه برای رسیدگی به جنایات جنگی در یوسگلاوی سابق به خاطر ارتکاب سنگین ترین جنایات جنگی از جمله نسل کشی محکوم شده اند را نادیده گرفت.  هانتکه کوچک ترین نشانه ای از پشیمانی را از خود نشان نداده و از قربانیان نسل کشی و تجاوزات جنسی و دیگر جنایات هولناک عذرخواهی نکرده است، بلکه نسل کشی سربرنیتسا را همچنان انکار و ادعا می کند. کمیته نوبل با این تصمیم به طور کامل جهت قطب نمای اخلاقی را از دست داده است.

دومین شخصیت بوسنیایی حسین افندی کاوازوویچ، رئیس العلماء جامعه اسلامی بوسنی و هرزگوین بود که تصمیم کمیته آکادمی پادشاهی علوم سوئد مبنی بر اعطای جایزه نوبل به پیتر هانتکه را محکوم و آن را یک پیام بد و توهین به قربانیان نسل کشی و دیگر جنایات ضد بشری در بوسنی و هرزگوین، کرواسی و کوزوو توصیف کرد و گفت: از تشکل های نویسندگان بوسنی و هرزگوین، منطقه و جهان انتظار دارد با تخریب ارزش ها مخالفت کنند و از برندگان عدالت خواه جایزه نوبل خواهم خواست، ابطال تصمیم اعطای جایزه نوبل به هانتکه را از کمیته مزبور درخواست کنند یا جایزه نوبل خود را پس دهند.  

ژلیکو کومشیچ، عضو کروات و رئیس دوره ای شورای ریاست جمهوری بوسنی و هرزگوین نیز در روز سه شنبه 24 مهر 98 با ارسال نامه ای به آکادمی نوبل، از تصمیم این نهاد مبنی بر اعطای جایزه نوبل ادبیات به پیتر هانتکه، ادیب اتریشی اظهار تاسف کرد.

کومشیچ با یادآوری اینکه هانتکه منکر نسل کشی سربرنیتسا بوده و در تحسین از جنایتکاران جنگی نقش برجسته ای داشته است، تاکید کرد آکادمی پادشاهی علوم سوئد باید کل فعالیت های اجتماعی هانتکه را در نظر می گرفت.

وی خطاب به مسئولین نهاد مذکور افزود: "دعوت می کنم قبل از تقدیم جایزه به هانتکه از سربرنیتسا و سایر شهرهای بوسنی و هرزگوین که الگوهای غیر ادبی هانتکه در آنها مرتکب نسل کشی و جنایات ضد بشری شدند، بازدید و پس از گفتگو با قربانیان نسل کشی و دیگر جنایات هولناک در تصمیم خود تجدید نظر کنید."

مسئولین 9 تشکل قربانیان نسل کشی و جنایات جنگی بوسنی و هرزگوین هم در روزهای اخیر، نامه ی سرگشاده مشترک را امضاء و به عنوان اعتراض به کمیته نوبل ادبیات ارسال کردند.
آنان در این نامه از تصمیم کمیته مذکور مبنی بر اعطای جایزه نوبل ادبیات به هانتکه، ابراز خشم و خاطرنشان کردند: هانتکه منکر حقیقت نسل کشی بوده و قربانیان را تمسخر و جنایتکاران جنگی و ایدئولوژی آنها را تبلیغ می کند.

مسئولین این تشکل ها تاکید کردند: اگر اعضای کمیته نوبل ادبیات به خاطر این تصمیم خود علنا پشیمان نشوند، اسامی شان در مراسم سال آینده گرامی داشت بیست و پنجمین سالگرد نسل کشی سربرنیتسا در صدر فهرست افراد منکر نسل کشی قرار خواهد گرفت.

در ادامه موج این اعتراضات، انجمن مادران سربرنیتسا نیز اعلام کرد: از تصمیم فوق الذکر کمیته نوبل سوئد شوکه شده اند.

منیرا سوباشیچ، رئیس انجمن "مادران سربرنیتسا و ژپا" با اعلام اینکه این انجمن با ارسال نامه رسمی به کمیته نوبل در سوئد، خواستار ابطال تصمیم اعطای جایزه نوبل به پیتر هانتکه خواهد شد، تاکید کرد مردی که از قصابان بالکان حمایت می کرد، نمی تواند برنده جایزه نوبل ادبیات باشد. وی در ادامه تاکید کرد: "این تصمیم کمیته نوبل تصادفی نیست. هانتکه به خاطر تحسین از جنایتکاران جنگی برنده جایزه نوبل شد نه ادبیات."

کادا هوتیچ، معاون این انجمن نیز این اتفاق را "مرحله پایانی نسل کشی" دانست.  

دینو مصطفیچ، کارگردان بوسنیایی نیز تصمیم کمیته نوبل مبنی را شرم آور خواند و خاطرنشان کرد هانتکه بی تردید مدافع رژیم اسلوبودان میلوشویچ بود.

حاریس پاشوویچ، دیگر کارگردان بوسنیایی نیز تاکید کرد: تصمیم مذکور کمیته آکادمی پادشاهی سوئد پیامی روشن ضد مسلمانان بوده و به معنای اسلام ستیزی و نژاد پرستی نهادینه شده است. وی افزود این تصمیم یک پیام عمدی و هدفدار است نه تصادفی.

امیر سولیاگیچ  نیز در پاسخ به توییت آکادمی علوم سوئد مبنی بر اینکه: آیا تا به حال کتابی از آثار برنده نوبل ادبیات 2019 را خوانده اید یا نه ؟ نوشت: نه، ما مشغول جستجوی خانواده ها و دوستان خود در گورهای دسته جمعی بودیم که او (هانتکه) وجود آنها را انکار کرده است.

نرمین تولیک، بازیگر معروف بوسنیایی هم که در محاصره سارایوو از سوی نیروهای صرب بشدت زخمی شد، در توئیتر با گذاشتن علامت تهوع در کنار خبر اهدای جایزه نوبل به هانتکه نسبت به این تصمیم آکادمی نوبل واکنش نشان داد.

همچنین امضای طومار ضد اعطای جایزه نوبل به هانتکه در سایت Change.org آغاز شده و بیش از 8 هزار نفر آن را امضاء کرده اند.

دامنه این انتقادات به بوسنی و هرزگوین نیز ختم نشد و شخصیت های سیاسی کشورهای بالکان هم به این اقدام آکادمی نوبل واکنش نشان دادند.

هاشم تاچی رئیس جمهوری کوزوو در واکنش به این اتفاق در توئیتر خود نوشت: "هانتکه انتخاب کرد که از عاملان نسل‌کشی در بوسنی و کوزوو دفاع کند. تصمیم جایزه نوبل برای قربانیان بی‌شمار رنج‌ عمیق به همراه آورده است.

کوها دیتوره (Koha Ditore)، مهم‌ترین روزنامه چاپ کوزوو، نیز تیتر اصلی خود را به این موضوع اختصاص داد و آن را "بزرگترین رسوایی در استکهلم" توصیف کرد. این روزنامه نوشت: هاندکه در طول‌ سال‌هایی که جنگ از اسلوونی به کرواسی و سپس به بوسنی هرزگووین و در نهایت به کوزوو رسید،"کورکورانه طرفدار صرب‌ها" بود.

ادی راما، نخست وزیر آلبانی هم در صفحه رسمی خود در شبکه‌های اجتماعی نوشت: "من هیچ وقت فکر نمی‌کردم که به خاطر یک جایزه نوبل بالا بیاورم."

وی با "شرم‌آور" خواندن انتخاب پیتر هانتکه به عنوان برنده نوبل ادبیات، اضافه کرد: به نظر می‌رسد "بدنامی" به یک"ارزش جدید" تبدیل شده است: "نه ! ما نباید به نژادپرستی و نسل‌کشی تا این حد بی‌اعتنا باشیم."

در واکنشی دیگر، انجمن قلم آمریکا نیز در بیانیه ای مراتب اعتراض خود نسبت به اهداء نوبل ادبیات به هانتکه را اعلام داشته است. در بخشی از این بیانیه چنین آمده است که: "‏این اقدام آکادمی نوبل باعث حیرت و تعجب است؛ چرا که هانتکه شخصی بود که علناً از اسلوبودان میلوشویچ و رادوان کاراجیج، مرتکبین نسل‌کشی و پاکسازی قومی در جنگ بوسنی و هرزگوین، حمایت کرده بود."

نکته قابل توجه این است که در طرف مقابل میلوراد دودیک، عضو صرب شورای ریاست جمهوری بوسنی و هرزگوین، به مناسبت اعطای جایزه نوبل به پیتر هانتکه برای او پیام تبریک فرستاد.
دودیک در این پیام با اشاره به خرسندی مردم جمهوری صربسکا از خبر اعطای جایزه نوبل به هانتکه، خطاب به او نوشت: "شما و آثار تاثیرگذار ادبی تان مستحق این جایزه هستید. ما در کنار آثار ادبی، برای شما به عنوان یک عدالت خواه بزرگ عصر کنونی و دوست بزرگ صرب ها و صربستان که زمانی که بسیاری در جهان ساکت بودند با بمباران صرب های بوسنی و هرزگوین و صربستان توسط ناتو مخالفت کرده بودید نیز احساسات و احترام ویژه ای قائل هستیم. یک بار دیگر از شما بابت درک منافع عادلانه صرب ها و آثار زیبا تشکر می کنم. جایزه نوبل که برنده آن شدید نشان می دهد عدالت به طور کامل از بین نرفته است."

در این میان آکادمی ادبیات نوبل هم به جنجال‌های هانتکه اشاره کرده ولی گفته است: او را نباید نویسنده‌ی درگیر سیاست مثل ژان پل سارتر دانست. او هیچ برنامه‌ی سیاسی در زندگی‌اش نداشته است.

ماتس مالم، رئیس آکادمی علوم سوئد با اعلام اینکه این نهاد درباره انکار نسل کشی سربرنیتسا توسط هانتکه اطلاعاتی در دست نداشته است، گفت: باید در باره این مورد بررسی کنیم.
بازتاب تصمیم آکادمی پادشاهی علوم سوئد مبنی بر اعطای جایزه نوبل ادبیات به پیتر هانتکه، نویسنده پیشروی اتریشی حامی سیاست های اسلوبودان میلوشویچ (جنایتکار جنگی و رئیس جمهور سابق صربستان) و منکر نسل کشی مسلمانان در سربرنیتسا همچنان ادامه دارد.

در خاتمه می توان گفت: اگر این اقدام آکادمی نوبل را برای اعطاء جایزه به پیتر هانتکه، صرفا از منظر علمی و پژوهشی به جهت تلاش های پیشروانه او در عرصه ی نویسندگی و نمایشنامه نویسی مورد توجه قرار دهیم و معیارها و ملاک های دیگری برای انتخاب افراد توسط آکادمی نوبل در اولویت نباشند، شاید به این عملکرد کمیته انتخاب نمی توان خرده گرفت و یا آن را مورد اعتراض قرار داد ولی عملکرد آنان در جایی زیر سوال می رود که همین آکادمی سوئد به خاطر ارتباطش با مردی که متهم به حمله و یا آزار جنسی به زنان بود، گرفتار یک رسوایی بزرگ در سال گذشته میلادی شد و اتفاق بر همین اساس، آکادمی جایزه نوبل اعلام کرد:  برای نخستین بار در 75 سال گذشته، در سال ۲۰۱۸ جایزه نوبل ادبیات اهدا نخواهد شد تا آکادمی بتواند با نتایج بی‌سابقه این مساله کنار بیاید.

بنابراین سوالی که مطرح می شود این است که: چگونه به دلیل رسوایی پیش آمده ناشی از ارتباط و آزار جنسی یک مرد به چند زن و مراودات او با آکادمی نوبل، جایزه ادبیات سال گذشته اهداء نمی شود ولی در مقابل فردی که همواره حامی و طرفدار جنایت های خونین صرب ها در بوسنی و هرزگوین بوده و از عملکرد رقت بار و جنون آمیز آن ها بر علیه هزاران زن و کودک بی گناه، حمایت کرده است، از همین آکادمی علمی جهانی مفتخر به دریافت جایزه ادبیات نوبل می گردد؟!

http://www.iranbalkan.net/view-31942.html